Psikiyatrist Prof. Dr. Nevzat Tarhan, kurtulamadığımız kaygılar konusunu kıymetlendirdi.
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, dehşet, telaş ve külfet üzere hislerin, insanın bedensel bütünlüğü bozulduğunda ağrı hissetmesi yahut kas ve eklem tansiyonu yaşaması üzere, ruhsal bütünlüğü bozulduğunda da ortaya çıktığını söz ederek, “Bu nedenle, dehşete ‘psychic pain’ yani ‘psikolojik ağrı’ diyenler var. Kaygı, kişinin kendini tehlikede hissettiği durumlarda ortaya çıkan doğal bir his. Birinci dehşet duygusu, bir çocuğun doğar doğmaz yaşadığı birinci histir.” dedi.
Hayvanlarda endişe hissinin genetik olarak kodlandığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Mesela bir aslan kendi alanında korkusuzdur. Lakin tehlikede hissettiği vakit, etrafını çakallar sararsa, tek başına kalırsa, yaralanacağım diye o koca aslan kaçar. Bu dehşet duygusudur.” diye konuştu.
İNSANIN DÖRT TEMEL KORKUSU VAR
İnsanın, özgür iradesiyle yemek, içmek, üremek ve barınmaktan öteye giderek kendini geliştirme, ilerleme, olayları tahlil etme, gelecekle ilgilenme ve geçmişle yüzleşme üzere telaşlar taşıdığını kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “Bu telaşlar kaygı hissini ortaya çıkarıyor. Ünlü psikiyatrist Yalom’un belirttiği üzere, insanın dört temel korkusu vardır: anlamsızlık korkusu, belirsizlik korkusu, yalnızlık korkusu ve mevt korkusu. Bu endişeler, tüm insanlarda ortak olup öteki canlılarda bulunmaz.” dedi.
Korku hissinin, obje yahut olaydan fazla, şahısların bu obje yahut olaya verdiği manadan kaynaklandığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, Sri Lanka’da “intihar otu” olarak bilinen bir otu, çiğneyen şahısların vefattan korkmamaya başladığını, bu şahıslar, korkusuzca tehlikeli davranışlar sergileyebildiğini anlattı.
ANNE YAHUT BABA KENDİ LİDERLİĞİNİ LEGALLEŞTİRMEK İÇİN ENDİŞEYİ KULLANABİLİYOR
Filozof Spinoza’nın belirttiği üzere, endişe hissinin diktatörler tarafından sıkça kullanılan bir araç olduğunu vurgulayan Prof. Dr. Tarhan, Spinoza’nın, “Bir siyasi iktidar kaygıyı legalleştirme aracı olarak kullanır” diyerek, diktatörlerin insanları sindirmek ve denetim etmek için kaygıyı politize ettiğini, tıpkı durumun aile içinde de görülebildiğini; anne yahut babanın, kendi liderliğini legalleştirmek için endişeyi kullanabildiğini, bunun kaygının berbata kullanılması olduğunu söyledi.
Korkunun, yenilikçilik, girişimcilik ve keşfetmenin önündeki en büyük mahzurlardan biri olduğunu da kaydeden Prof. Dr. Tarhan, “İnsanların özgürleşmesinin önündeki en büyük mani de özgürlük dehşetidir. İnsan, özgür olmaktan korkar ve bu kaygı, onu köleliğe teslim eder. Asıl esaret, kişinin korktuğu vakit gayretten vazgeçmesidir. Dehşet, insanı pasifleştirir ve onu ilerlemekten alıkoyar.” diye konuştu.
KORKU HİSSİNİ BİR TEHDİT OLARAK GÖRMEMEK GEREKİR
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, yılan yahut akrep korkusu üzere birtakım endişelerin genetik kökenli olduğuna işaret ederek, bu tıp kaygıların, bu canlıları hiç görmemiş olanlarda bile mevcut olduğunu söyledi.
Yükseklik endişesinin da genetik eğilime sahip bir endişe olduğuna dikkat çeken Prof. Dr. Tarhan, “Çocuklarda bu endişe çabucak ortaya çıkmasa da vakitle gelişebilir. Genetik kökenli olduğuna dair kesin bir gen tanımlanmamış olsa da bu cins kaygıların genetik olması gerektiği düşünülüyor.” dedi.
Korkuyu yaşayan kişinin, onunla ilgili oluşturduğu niyetlerle korkusunu yönetebileceğini söz eden Prof. Dr. Tarhan, “Korku hissini bir tehdit olarak görmemek gerekir.” Formunda konuştu.
KORKU HEM BEŞERLER HEM DE HAYVANLAR İÇİN KIYMETLİ BİR DUYGU
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, endişenin, kaygıyla yaşadığına vurgu yaparak, dehşetin hayvanlar tarafından hissedildiğini lisana getirerek, “Korku, ayna nöronlar aracılığıyla öbür canlılara iletilir. Beşerler korktuğunda, karşılarındaki kişi yahut hayvan bu endişeyi ‘okur’ ve buna nazaran reaksiyon verir. Hayvanlar da kaygıyı algılama konusunda hassastır ve bu nedenle endişe hem beşerler hem de hayvanlar için değerli bir his olarak karşımıza çıkar.” dedi.
ÇOCUKLARDA ENDİŞE ANNE BABANIN REAKSİYONLARINA NAZARAN ŞEKİLLENİYOR
Yeni yürümeye başlayan bir çocuğun gölgesinden korkabileceğini lakin anne ve babasının itidalli tavırları sayesinde korkmamayı öğreneceğini tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Çocuklar etraflarını ve büyüklerini referans alarak öğrenirler, bu nedenle endişeyi da bu halde öğrenirler. Anne ve babanın tavırları bu bahiste çok değerlidir. Örneğin, çocuk anne ve babasıyla birlikte müthiş bir görüntü izlerse, tek başına olduğunda görüntüdeki şeylerin ekrandan çıkıp ona saldıracağını düşünebilir. Lakin, yanında anne ve babası varsa ve onlar sakin kalırsa, çocuk da sakin kalır. Bu nedenle çocuklarda endişe anne babanın reaksiyonlarına nazaran şekillenir.” diye konuştu.
“SAVAŞ YA DA KAÇ” TEPKİSİ…
“İnsanlar dehşet yahut tehlikeyle karşılaştıklarında “savaş ya da kaç” reaksiyonu verirler. Bu reaksiyon, bedenin gerilim altında nasıl davranacağını belirler. Şayet bir kişi tehlikeyi yönetebilecekse ve gerilim altında itidalli kalma marifetine sahipse, bu endişeyi itidalli bir halde yönetebilir.” diyen Prof. Dr. Nevzat Tarhan, İslam alimi İmam-ı Azam’ın talebeleriyle yürürken uzun boynuzlu bir öküzle karşılaştığı ve yolunu değiştirdiğini, hocanın korkup korkmadığı sorulduğunda, “Onun boynuzu varsa benim de aklım var” dediğini anlatarak, bunun, aklı kullanarak endişeyi yönetmek olduğunu söyledi.
Kontrol edilebilir endişelerin bedende önemli tepkiler yapmadığını lisana getiren Prof. Dr. Tarhan, “Kontrol edilemeyen endişelerde göz bebekleri büyüyor, damar direnci artıyor, tansiyon yükseliyor. Sık sık nefes alıyor, oksijen yükseliyor, glikoz kana karışıyor, kan yağları karışıyor, kaslar kasılıyor, savaş durumuna geçiyor. Tansiyonu düşerse düşüp bayılıyor. Kaygının hastalık haline gelmiş hali korku ve panik bozukluğu.” dedi.
Prof. Dr. Nevzat Tarhan, endişelerle başa çıkmak için geliştirilen fikirlerin hayli değerli olduğunu kaydederek, “Korkuyu yönetmek, sorunu iki farklı yaklaşımla ele almayı gerektirir; soruna odaklı baş etme sistemi ve duygusal rahatlamaya yönelik baş etme formülü. Soruna odaklı baş etme usulünde kişi, sorunu çözmeye çalışır ve kaygıyı ortadan kaldıracak davranışlar geliştirir. Bu, çoklukla en çok tavsiye edilen usuldür. Lakin, birtakım durumlar denetim edilemez ve çözülemez nitelikte olabilir, örneğin vefat korkusu. Bu cins büyük sorunlar karşısında, duygusal rahatlamaya yönelik baş etme formülü devreye girer.” diye konuştu.
ÖLÜM KAYGISIYLA BAŞA ÇIKMAK
Ölüm dehşetiyle başa çıkmak için, “Hayat varsa ümit de vardır” kanısının değerli olduğunu anlatan Prof. Dr. Tarhan, insanların, mevtin bir son değil, bir yer değişikliği olduğunu kabul edebileceklerini ve “Hayatımı hesap verebilir bir formda yaşadıysam, mevtten niçin korkayım?” niyetinin bu kaygıyı yönetmeye yardımcı olabileceğini kaydetti.
Yaşamayı bilen ve her gününü hayatının son günü üzere pahalandıran insanların mevtten korkmadığını da tabir eden Prof. Dr. Tarhan, “Bazı beşerler, dünyada unutulmaktan korkar. Meğer dünyaya düzgün şeyler katmış bir insan unutulmaktan korkmamalıdır. Yaşlanmaktan korkmak da emsal bir durumdur; hayatının her devrinin değerini bilerek yaşayan ve her yaşın hakkını veren biri, yaşlanmaktan korkmamayı başarabilir. Hülasa, endişelerle başa çıkmak için evvel onları tanımak, sonra tahlil odaklı yahut duygusal rahatlama odaklı yaklaşımlar geliştirmek gereklidir. Bu sayede endişeler, hayatı olumsuz etkilemeden yönetilebilir.” dedi.